Η λέξη Τριώδιο αποτελείται από τις λέξεις «τρία» και «ωδή». Είναι το λειτουργικό βιβλίο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που περιέχει τις Ιερές Ακολουθίες και τα Συναξάρια της περιόδου, η οποία μας προετοιμάζει για το Πάσχα. Αρχίζει από την Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου και τελειώνει το απόγευμα του Μ. Σαββάτου. Ο όρος Τριώδιο οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί από τους Κανόνες Ακολουθιών, που περιέχονται σε αυτό, έχουν τρεις μόνο ωδές. Αυτές οι υμνογραφίες γράφτηκαν από μεγάλους ποιητές της Ορθοδοξίας και αποτελούν από τις πιο κατανυκτικές ολόκληρου του λειτουργικού χρόνου.
Ο καθηγητής Ι.Μ. Φουντούλης γράφει ότι από τα τριώδια έλαβε το όνομά της η μεγάλη περίοδος του λειτουργικού έτους, η οποία κινείται μαζί με το Πάσχα και το περιβάλλει ως προεόρτιος και μεθεόρτιος περίοδος. Έτσι, παλαιότερα, όλη αυτή η περίοδος του εκκλησιαστικού έτους χαρακτηριζόταν με το όνομα Τριώδιο, αλλά διακρινόταν σε κατανυκτικό, μέχρι το Πάσχα, και χαρμόσυνο, από το Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Σήμερα χρησιμοποιείται μόνο για την προ Πάσχα περίοδο, ενώ αυτή, από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων, ονομάζεται Πεντηκοστάριο.
Το Τριώδιο περιλαμβάνει τις κινητές γιορτές, που προηγούνται του Πάσχα αλλά και εξαρτώνται από αυτό:
• Τις τέσσερις πρώτες Κυριακές προετοιμασίας για την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή (Τελώνη και Φαρισαίου, Ασώτου, Αποκρέω, Τυρινής)
• Την περίοδο των επτά εβδομάδων των Νηστειών: η πρώτη ονομάζεται Καθαρή Εβδομάδα και η τελευταία Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα. Οι έξι πρώτες εβδομάδες ονομάζονται Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή, η οποία αρχίζει από τον Εσπερινό της Τυροφάγου (Εσπερινός της Συγγνώμης) και ολοκληρώνεται την Παρασκευή προ των Βαΐων. Το όνομά της το πήρε από τον αριθμό τεσσαράκοντα, οποίος θεωρούταν ιερός, αφού τόσο ο Μωυσής στο όρος Σινά, όσο και ο προφήτης Ηλίας στην έρημο του Χωρήβ, νήστεψαν για 40 ημέρες, πριν συναντήσουν το Θεό. Παράλληλα, συνετέλεσε στην επιλογή αυτού του αριθμού και το παράδειγμα του ίδιου του Χριστού, ο οποίος, μετά τη βάπτισή Του και προτού αρχίσει τη δημόσια δράση του, νήστεψε επί σαράντα ημέρες και σαράντα νύχτες.
Η νηστεία, επομένως, της Μ. Τεσσαρακοστής καθιερώθηκε, σύμφωνα με τους Πατέρες, «κατά τον τύπον της σωτηρίου νηστείας», δηλαδή της νηστείας του Χριστού και Σωτήρα.
Ειρήνη Νίτη
